Þorlákur helgi og Þorláksmessa

Þorláksmessa, sem er kennd við Þorlák helga sem var  Þórhallsson og fæddur 1133 að Hlíðarenda í Fljótshlíð.  Hann lést árið 1193 og varð því 60 ára, sem hlýtur að hafa verið hár aldur á þeim tíma.    

Þorlákur hélt utan til náms og var sex ár (1153-1159) í París og Lincoln. Á báðum stöðum voru frægir skólar á tólftu öld. Þegar til Íslands var komið varð hann fyrst prestur í Kirkjubæ á Síðu 1162 og seinna að Þykkvabæ í Álftaveri og gerðist ábóti.   

Á alþingi 1174 var Þorlákur kosinn biskup í Skálholti í stað Klængs Þorsteinssonar.  Verðandi biskupar á Íslandi þurftu að fara til Þrándheims til vígslu, enda heyrði hin íslenska kaþólska kirkja undir biskupinn í Niðarósi.  Þorlákur fór ekki utan til vígslu fyrr en 1177 og var vígður til biskups í Niðarósi 2. júlí 1178.  Þorlákur var svo biskup í Skálholti til dauðadags.    

Snemma var farið að leita til Þorláks með meinsemdir manna og plágur ýmsar og þótti blessun hans kröftug til að bægja slíku frá.   Á kaþólskum tíma voru yfir 50 kirkjur helgaðar heilögum Þorláki.  Aðeins Pétri postula, Maríu og Ólafi helga voru helgaðar fleiri kirkjur en honum.  Jóhannes Páll páfi II útnefndi Þorlák verndardýrling Íslands með tilskipun 14. janúar 1985. 

Þorláksmessurnar eru tvær.

Sú Þorláksmessa sem við þekkjum er 23. desember miðast við dánardag Þorláks helga.  Þorláksmessa á sumar  er 20. júlí, en þann dag voru bein hans tekin úr jörðu árið 1198 og var sú Þorláksmessa lögtekinn 1237.   Kirkja heilags Þorláks stóð í Þorlákshöfn, sem var og er mikilvæg verstöð á landinu bláa. .  Í bókinni sögu daganna segir Árni Björnsson svo frá: “ Þorláksmessa á vetur varð lífsseigari en sumarmessan eftir siðaskipti og veldur þar nálægð jóla.  Þá var soðið hangikjöt til jólanna, og víða smakkað á því um leið.  Almennari var þó sá siður að hafa fiskmeti, skötu eða soðinn harðfisk á borðum á Þorláksmesu.  Í upphafi kann þetta einfaldlega að hafa  verið ómerkilegur hversdagsmatur rétt fyrir stórhátíðina, en í fiskátinu kynni einnig að gæta leifa af katólskri jólaföstu eða sérstakri Þorláksmessuföstu.  Á 20. öld hafa Vestfirðingar haldið tryggð við kæsta skötu sem Þorláksmessumat og er sá siður orðinn almenntur. 

Í Lincoln stendur glæsileg dómkirkja.  Þorlákur helgi kom til Lincoln frá París árið 1157 og var þar til 1159.   Árið 1072  var hafist handa við að byggja dómkirkjuna og var bygging hennar langt komin þegar hann var þar.

 

Tengsl á milli Lincoln og Þrándheims voru nokkur á tímum Þorláks helga..  Dómkirkjan í Þrándheimi er byggð að fyrirmynd kirkjunnar í Lincoln.   Elsti hluti dómkirkjunnar í Þránheimi (Niðrarósi)  var í byggingu  frá 1130-1180.  Sá hluti var því enn í byggingu þegar Þorlákur helgi vígðist í Niðarósi til biskups.   Efalaust hefur hann kannast við ýmislegt í arkitektúr Niðarósdómsins frá dögum sínum í Lincoln. Kannski hefur hann lagt mönnum góð ráð við að gera dómkirkjuna í Þrándheimi  að hluta að fyrirmynd dómkirkjunnar í Lincoln.  Hvað sem því líður þá er það söguleg staðreynd að Niðrósdómurinn í Þrándheimi er að reistur að hluta að fyrirmynd dómkirkjunnar í Lincoln og Wesminister Abbey í London, enda komu m.a. iðnaðarmenn frá Englandi til að reisa kirkjuna í Þrándheimi.   Kórinn í báðum kirkjum er  mjög líkur.

 

Lincoln

Í Lincoln er Þorlákur helgi ekki alveg gleymdur.  Ekki langt frá  Dómkirkjunni í lítilli kirkju, sem nú er bókasafn og upplestrarsalur fyrir stúdenta, er glerlistaverk .  Þar eru 5 dýrlingar merktir í hver sína rúðu í glugganum.   Einn af dýrlingunum er Þorlákur helgi og er í annarri rúðu frá vinstri ef maður er inní lestrarsalnum. Myndir af kirkjunum í Þrándheimi og Lincoln má sjá hér

 

Ég hef búið og starfað í Lincoln og komið til Þrándheims. Ólíkir en samt líkir bæir.  Lincoln stendur inní miðju landi á meðan Þrándheimur er við sjó og stendur við ár ósa,  Niðurósa.  Báðir staðir eru Háskólabæir, sem eiga ríka sögu, fallegar byggingar og það er vel hægt að  mæla með heimsókn á báða staði.

 

Megi skatan bragðast vel á Þorláksmessu.

 

Athugasemdir

[Þorsteinn Sverrisson, 22.12.2007 kl. 22:24]

Fróðlegur pistill Gísli. Takk fyrir.

[Gísli Gíslason, 26.12.2007 kl. 09:56]

takk fyrir það.  Það hefur margt verið skrifað um Þorlák helga en ekki mikið um samband Niðarós og Lincoln og þá staðreynd að hann hefur séð báðar kirkjur "í byggingu"

[Gísli Bergsveinn Ívarsson, 26.12.2007 kl. 12:03]

Gleðileg jól, og takk fyrir góð samskipti á árinu sem er að líða

Sendi þér og þínum bestu kveðjur

[Gísli Gíslason, 26.12.2007 kl. 16:13]

Sæll nafni, sömuleiðis gleðileg jól og farsælt komandi ár.   Við kíkjum nú í kaffi til hvors annars á ný árinu !